برگردانی آزاد از شعری از خورخه لوئیس بورخس؛ «لزومیّات»

 

 

برگردانی آزاد از شعری از خورخه لوئیس بورخس

«لزومیّات»(١)

برگردان فواد روستایی

 

خورشیدهای رخ به باختر نهاده و نسل‌ها.

روزهائی که هیچ‌یک روزِ نخستین نبود.

خُنکای آب در گلوی

آدم ابوالبشر. پردیسی به‌سامان.

چشمی که از تاریکی رمزگشایی می‌کند.

زوزه‌ی زوج‌های کام‌‌گیرِ گرگان به گاه پِگاه.

کلمه. شعری شش‌بندی. آینه.

برجِ بابل و تکبُّر و غرور.

ماهی در آسمان که نگرانِ کلدانیان بود.

ماسه‌های ناشمردنی رودِ گنگ.

«چوانگتسی» (٢) و پروانه‌ای که رؤیای او را در سر داشت.

سیب‌های زرّینِ باغِ «هِسْپِرایدها»(٣).

گام‌های هزارتویِ بی‌هدف و سرگردان.

بافتنیِ تمام‌ناشدنی پنه‌لوپه(۴).

زمانِ مُدَوّر و مُکرَّرِ رواقیّون.

سکّه‌ای جای‌گرفته در دهان یک میّت.

سنگینی و وزن شمشیر بر ترازو.

هر قطره‌ی آب در ساعتِ آبی(۵).

عقاب‌ها، فرّ و شکوه، خیلِ سپاهیان.

و «سزار» در بامدادانِ «فارسال»(۶).

سایه‌ی صلیب‌ها یر سطحِ زمین.

صفحه‌ی شطرنج و کتابِ جبر انسانِ ایرانی.

ردِّ پاها و آثارِ مهاجرت‌های دور و دراز.

فتحِ قلمروِ پادشاهان به ضربِ شمشیر.

قطب‌نماهای بی‌آرام و قرار. دریای دوردست.

انعکاسِ تیک‌ تاکِ ساعت در خاطره.

پادشاهی که به شمشیر عدالت اعدام شده‌ست.

گردوغباری پرشمار و ناشمردنی که روزی ارتش‌هایی بوده‌اند.

آوای بلبل در دانمارک.

خطوطِ شکیل و موشکافانه‌ی خوش‌نویس.

سیمای خودکشی در آینه.

ورقِ بازی قمارباز. طلای طمّاع.

شکل و شمایل ابر در بیابان.

هر تصویری در دستگاهِ شهرفرنگ.

هر پشیمانی و هر اشکی.

و تمامی این‌ها می بایست،

از قوّه به فعل درآید

تا دستان ما را دیداری دست‌دهد.

 

برگرفته از:

JORGE LUIS BORGES

POEMES D’AMOUR

EDITION BILINGUE

GALLIMARD 2014

چند توضیح:

١-عنوان شعر را با توجه به دو سطرِ پایانی آن از عنوان دیوان شعر ابوالعلای معّری، شاعر و فیلسوفِ عرب در سده‌ی چهارم و پنجم هجری قمری، موسوم به «اللزومیّات» به وام‌گرفته‌ام.

٢- چوانگتسی، فیلسوف و متفّکر چینی پرنفوذی بوده که در سده‌ی چهارم پیش از میلاد می زیسته‌است. برخی او را نخستین آنارشیست جهان می‌دانند چرا که در گفته‌هایش از بی‌نیازی به دولت نیز سخن به میان آمده‌است. اشاره به پروانه در شعر یادآور این داستان منسوب به اوست: چوانگتسی فیسلوف بزرگ چینی یکبار بادیدن پروانه ای در خوابش شعری را سرود با این مضمون: شبی خواب دیدم که پروانه ام و از گلی به گل دیگر میپرم، بیخبر بودم از اینکه چوانگتسی ام. ناگه برخاستم و باز چوانگتسی شدم. ولی نمیدانستم که آیا من چوانگتسی ام که خواب دیدم پروانه شده ام یا پروانه ام و خواب میبینم که چوانگتسی شده ام؟

٣- هِسپرید یا هسپریدها در اسطوره‌های یونان پری‌هائی بودند که مسئولیّت حفاظت از «باغ سیب‌های زرّین» را بر عهده داشتند. بنا بر روایاتی این باغ در کوه‌های اطلس از کوه‌های آرکادی در یونان قرارداشت. روایاتی دیگر از محل این باغ در جزیره‌ای سحرآمیز در منتهاالیه غرب جهان حکایت می‌کنند. بورخس ازسیب‌های زرّینِ جزایر استفاده کرده است و مترجم فرانسوی نیز به او وفادار مانده امّا مترجم انگلیسی در ترجمه آزادی بیش‌تری برای خود قائل شده و از سیب‌های زرّین اسپردیس‌ها استفاده کرده‌است.

Hespride/ Hesprides

 

 ۴– پنلوپه: در اسطوره‌های یونان، همسر اودیسئوس و مادر تلماخوس است.

طی ۲۰ سال غیبت اودیسئوس هنگام و بعد از جنگ تروا پنلوپه با وجود خواستگاران بسیار زیاد به او وفادار ماند. او خواستگاران خود را هر بار با زیرکی از خود ناامید می‌کرد. یکی از حیله‌های معروف او این بود که شروع به بافتن کفن اودیسئوس کرد و به آنها وعده داد، هنگامی تصمیم به ازدواج خواهد گرفت که بافتن این پارچه پایان بیابد. این درحالی بود که پارچه هیچ‌گاه پایان نمی‌یافت، زیرا او هر شب هرچه را بافته بود می‌شکافت. این حیلهٔ او ۳ سال خواستگاران را دور نگاه داشت. پس از فاش شدن حیله‌اش، قرار گذاشت با کسی که بتواند کمان اودیسئوس را خم کند ازدواج کند. در همین زمان اودیسئوس با لباس مبدل به خانه‌اش بازگشت. شرط را برد و تمامی خواستگاران را با همکاری پسرش تلماخوس کشت.

۵- ساعت آبی: وسیله‌ای برای اندازه‌گیری زمان بر مبنای تخلیه‌ی جریان یکنواخت آب از ظرفی خاص که انواع مختلف داشت.

۶- از شهرهای یونان

Pharsal/ Pharsalia

 

Las cCausas

Los ponientes y las generaciones.
Los días y ninguno fue el primero.
La frescura del agua en la garganta
de Adán. El ordenado Paraíso.
El ojo descifrando la tiniebla.
El amor de los lobos en el alba.
La palabra. El hexámetro. El espejo.
La Torre de Babel y la soberbia.
La luna que miraban los caldeos.
Las arenas innúmeras del Ganges.
Chuang-Tzu y la mariposa que lo sueña.
Las manzanas de oro de las islas.
Los pasos del errante laberinto.
El infinito lienzo de Penélope.
El tiempo circular de los estoicos.
La moneda en la boca del que ha muerto.
El peso de la espada en la balanza.
Cada gota de agua en la clepsidra.
Las águilas, los fastos, las legiones.
César en la mañana de Farsalia.
La sombra de las cruces en la tierra.
El ajedrez y el álgebra del persa.
Los rastros de las largas migraciones.
La conquista de reinos por la espada.
La brújula incesante. El mar abierto.
El eco del reloj en la memoria.
El rey ajusticiado por el hacha.
El polvo incalculable que fue ejércitos.
La voz del ruiseñor en Dinamarca.
La escrupulosa línea del calígrafo.
El rostro del suicida en el espejo.
El naipe del tahúr. El oro ávido.
Las formas de la nube en el desierto.
Cada arabesco del calidoscopio.
Cada remordimiento y cada lágrima.
Se precisaron todas esas cosas
para que nuestras manos se encontraran.

 

 

Les Causes

PAR JORGE LUIS BORGES

Les crépuscules et les générations.
Les jours dont aucun ne fut le premier.
La fraîcheur de l’eau dans la gorge
D’Adam. L’ordre du paradis.
L’œil déchiffrant les ténèbres.
L’amour des loups à l’aube.
La parole. L’hexamètre. Le miroir.
La tour de Babel et l’arrogance.
La lune que regardaient les Chaldéens.
Les sables innumérables du Gange.
Tchouang-tseu et le papillon qui le rêve.
Les pommes d’or des îles.
Les pas du labyrinthe vagabond.
La toile infinie de Pénélope.
Le temps circulaire des stoïques.
La monnaie dans la bouche du mort.
Le poids de l’épée sur la balance.
Chaque goutte d’eau dans la clepsydre.
Les aigles, les fastes, les légions.
César le matin de Pharsale.
L’ombre des croix sur la terre.
Les échecs et l’algèbre du Persan.
Les traces des longues migrations.
La conquête des royaumes avec l’épée.
La boussole incessante. La mer ouverte.
L’écho de la pendule dans la mémoire.
Le roi exécuté à la hache.
La poussière incalculable des armées.
La voix du rossignol au Danemark.
La ligne scrupuleuse du calligraphe.
Le visage du suicidaire dans la glace.
La carte du joueur. L’or vorace.
Les formes du nuage dans le désert.
Chaque arabesque du kaléidoscope.
Chaque remords et chaque larme.
Il a fallu toutes ces choses
Pour que nos mains se rencontrent.

 

Jorge Luis Borges

The Causes

The generations and the setting suns.

The passing days, of which none was the first.

Freshness of water in the throat of Adam.

Paradise, with every leaf in place.

The eye in terpreting the text of shadows.

The howls of coupling wolves in the dawn light.

The hexam eter. The word. The looking glass.

The Tower of Babel and its vaunting pride.

The moon that gazes down on the Chaldees.

The Ganges and its multitudinous sands.

Chuang-tzu and the butterfly that dreams him.

The golden apples of the Hesperides.

The footpaths of the aimless labyrinth.

The endless fabric of Penelope.

The Stoics in their ever circular time.

The brass coin in the mouth of him who died.

T he s w o rd ’s w e ig h t as it presses d o w n th e scale.

Each drop of water in the waterclock.

The eagles, the magnificence, the legions,

And Caesar on the morning of Pharsalia.

The shadows of the crosses on the earth.

The Persian and his algebra and chessboard.

The tracks and traces of the great migrations.

The conquering of kingdoms by the sword.

The never-resting compass. The open sea.

The ticking of the clock in memory.

The king brought to the justice of the axe.

Incalculable dust that once was armies.

The pure voice of the nightingale in Denmark.

The precise line of the calligraphers.

The suicide ‘s face reflected in the mirror.

The cardsharp ’s hidden ace. T he greedy gold.

T he strange shapes that the cloud takes in the desert.

Each arabesque of the kaleidoscope.

Every biting regret and every tear—

And all of these things had to come to pass

Before our hands could meet.

translated from the Spanish

by Robert Mezey