سید مرتضی حسینی ؛ بو گولـله چاغیندا لوطف ائدیرسن آچیرسان گول!
سید مرتضی حسینی
بو گولـله چاغیندا لوطف ائدیرسن آچیرسان گول!
زهره مظلومی‌نین یارادیجی‌لیغینا اوتَری بیر باخیش
بیلدیگیمیز قدر هنر دونیاسیندا ایکی نوع جعل وار. بیریسی بیر باشقا اثردن عینی‌سی‌نی کوپیا ائتمک، دیگری‌ایسه بیر اثردن الهام آلیب و یا اونو باشقا بیچیمده قوللاناراق یئنی بیر اثر یاراتماق‌دیر، بئله کی کیمسه بو اثری گؤرسه اونو یئنی بیر اثر کیمی دَیَرلندیریب دوشونر[۱].
بیرینجی بؤلوم‌دن اولان اثرلرین نه حقوقی باخیم‌دان و نه هنر باخیمیندان هئچ بیر دَیَرلری اولمایاراق اوغورلوق ساییلیرلار. البته هنر فلسفه‌سی عالم‌لری‌نین بیر چوخونون باخیمیندان بو کوپیا اولان اثرلرین یارادیجی‌سی اولان هنرمند اؤز ایشی‌نین کوپیا اولدوغونو دانیرسا اثری اوغورلوق و اؤزوده حقوقی باخیم‌دان سوچلو ساییلیر آما بو کوپیاچی هنرمند اثری‌نین کوپیا اولدوغونو دانماییرسا یاراتدیغی اثر اؤز یئری و حدینده بیر هنر اثری ساییلابیلر. نئجه کی بیر چوخ رسام لئوناردو داوینچی‌نین مشهور مونالیزا اثرینی کوپیا ائدیب‌لر. بو نوع اثرلره بعضاً «ایکی امضالی اثر»ده دئییلیر.
آما ایکینجی نوع‌دان اولان اثرلر Appropriation چرچیوه‌سنده اولاراق اؤزلری‌نین اؤزونه عاید کیملیک و دَیَرلری وار. Appropriation هنر ساحه‌سینده یئنی بیر تکنیک اولاراق اوروپا و آمریکانین هنر ساحه‌سینده بؤیوک هنر مکتبی‌دیر آما بیزیم اؤلکه‌لرده بیر او قدر تانینمایاراق هله‌لیک لازمی اولان یئری آچابیلمه‌ییب. بو تکنیک‌ده هنرمند باشقا بیری‌سی‌نین اثری یوخسا چوخ عادی بیر شئیین اوزرینده بعضی دَییشیک‌لیک‌لر ایجاد ائتمک‌له اونو یئنی بیر هنر اثری اولاراق گؤز اؤنونه گتیریر.
Appropriation ییرمینجی عصرین اول‌لرینده یئنی بیر هنر مکتبی اولاراق اوروپانین بویوک هنرمندلری طرفیندن اورتایا چیخدی. Marcel duchamp، Andy Warhol و Roy Fox Lichtenstein کیمی بؤیوک رسام و هنرمندلر بو ساحه‌ده ایلک اؤرنک‌لری اورتایا چیخارتدی‌لار. اونلار اثرلرینی چوخ اؤنم‌سیز و عادی شئی‌لردن یارادیردی‌لا. اونلارین اثرلرینده ایچگی شیشه‌لری، کورَک، داراق، سیقارئت پاکتی و باشقا گونده‌لیک حیاتیمیزدا قوللاندیغیمیز شئی‌لرین شکیل‌لری آنلام‌لی بیر بیچیمده سرگی‌له‌نیردی، بئله کی تاماشاچی و اثری سئیر ائدن انسان‌لارا یئنی و اؤزل بیر مئساژ داشییاراق اونلاری یئنی بیر اؤزل آنلاییشا واردیریردی. یعنی بو چوخ عادی و ساده گؤرونن شکیل‌لر و پوسترلر هنرمندین کیچیک بیر دَییشمه و یا کیچیک بیر آرتیرما یوخسا اَسکیلتمه‌سی‌ایله تام باشقا بیر شئی‌یه دؤنوشوردو. ائله بیر شئی‌یه کی اونا بدیعی هنر اثری دئمک اولار.
سونوندا Sherrie Levine 1980 ایلینده Appropriation طرزینی تام اولارق بیر هنر مکتبی کیمی تثبیت ائتدی. او Walker Evans آدلی بیر عکاسین چکدیگی عکس‌لرین اوزوندن یئنی عکس‌لر چکه‌رک اؤزو چکدیگی عکس‌لر کیمی سرگی‌له‌دی آما اونون بو یئنی‌دن چکدیگی عکس‌لر Walker Evans چَکَن عکس‌لردئییل‌دی و اوزلرینه عاید دوشونسل مئساژ داشییاراق یئنی بیر کیملیک‌لری وارایدی. بو هنر طرزی او گون‌دن بو گونه کیمی دوام ائده‌رک چوخ یئنی تکنیک‌لر، یئنی اثرلر و یئنی گلیشمه‌لر الده ائتمیشدیر آما آسیا اوزل‌لیک‌له اورتا دوغو اؤلکه‌لرینده هله ده تانینیب آنیمسانمایاراق بیزه بیر قدر غریب و آنلاشیلماز بیر بولوم‌دور هنر ساحه‌سینده چون کی بیزیم اؤلکه‌لرین هله مدرنیزم آنلاییشینی تام اولاراق منیمسه‌یه‌بیلمه‌دیک‌لری حال‌دا، پست مدرن دوشونجه و هنر آنلاییشیندان اوزاق قالمالاری چوخ طبیعی بیر حال‌دیر.
ساده‌جه ژاپون‌دا Yasumasa Morimura آدلی بیر عکاس و رسام خانیم بو طرزی او اؤلکه‌ده اؤز دوشونجه‌لرینی ژاپون توپلومو و دونیایا آنلاتماق‌ایچین قوللاناراق دونیا سویه‌سینده تانینماق‌دادیر. اونون Rephotography (فتوگراف اوزوندن یئنی فتوگراف چَکمَک) اولاراق یاراتدیغی اثرلرده دویولان اساس دوشونجه و دوشونسل مئساژ ژاپون کیملیگی‌ایله باتی کیملیگی‌نین قارشیلاشماسی و اوزاق دوغو اؤزل‌لیک‌له ژاپون انسانیندان باتی‌لی‌لارین ذهنی و دوشونجه‌لرینده اولان یانلیش آلقی‌لار و گرچک اولمایان تصورو تنقید ائتمک‌دیر.
اوروپا و آمریکادا باش قالدیران مدرنیزم، یئنی ایده‌آل‌لار، یئنی دوشونجه‌لر، یئنی اینانج‌لار و بیر سؤزله دئسک بوتون دونیایا یئنی حیات وئره‌جک تشبوثوایله سون ایکی یوز ایل‌ده اورتا دوغونودا دونیانین دیگر بؤلگه‌لری یانیسیرا اؤز ائتگی‌سی آلتینا آلدی. مدرنیزمین ایرانا گیریش یولو گونئی آذربایجان اولموشدور. اوروپا گئدیشاتی ائتگی‌سی آلتیندا اؤنجه عثمانلی و روسیا توپراق‌لاریندا اَسَن یئنی‌لیک اَسینتی‌سی گونوموزده ایران آدلانان قاجار ممالک محروسه‌سی‌نین هر طرفیندن قاباق، آذربایجان‌دا دالغالانمایا باشلامیش‌دیر. ائله اونا گؤره ده اوروپادا «مدرنیزم» و اسلام دونیاسیندا تورک‌لرین اؤنجول‌لوگوایله باشلانیب «جدیدچی‌لیک» تئرمینی‌ایله تانینان حرکتین ایلک و ان گوجلو تاریخی مرکزی، ایران‌دا تبریز اولموشدور و بوتون بیلیم، علم، هنر، ادبیات و باشقا ساحه‌لرده گؤرونن یئنی‌لیک‌لر تبریزده اورتایا چیخمیشدیر و صمد سرداری‌نیا «بیرینجی‌‌لر شهری تبریز» (تبریز؛ شهر اولین‌ها) آدلی کتابیندا بوتون بو تبریزده اورتایا چیخان بیرینجی‌لری تاریخی بیر آراشدیرمادا قلمه آلاراق بو اؤنملی گرچگی آیدینلاتمیش‌دیر. البته آذربایجان و تبریزین آلتین چاغینا قاجار دؤنَمی‌نین بیتمه‌سی و پهلوی‌لرین ایش باشینا گلمه‌سی‌ایله برابر ایرانا حاکم اولان فارس- ایران آشیری ناسیونالیزمی باسقی‌سی آلتیندا سون قویولموشدور. بو تاریخی آجی اولایین گونئی آذربایجان و تبریزین گوج قایناق‌لاری و دوشونجه ایلیگینی قوروتماسینا رغماً یئنه ده زمان زمان بیر چوخ یئنی‌لیک‌لر بو سؤنمز اوجاق‌دان پارلامیش‌دیر، چون کی نئجه ده اولسا رحمتلیک شهریار دئمیش کن: خان یورغانی کند ایچره مثل‌دیر میتیل اولماز…
هنر و ادبیات ساحه‌سینده ده مدرنیزم و یئنی‌لیک‌لرین هامی‌سی آذربایجان و تبریزده اورتایا چیخاراق هله ده بیزیم هنر اوزمان‌لاریمیزین بیر چوخو بو قونودا اؤنجول‌لوک ائدیرلر و بونلارین بیریسی ایران‌دا پست مدرن هنر اونجول‌لریندن بیری ساییلان زهره خانیم مظلومی‌دیر.
زهره مظلومی بیر گرافیست اولاراق ۲۰۰۴ ایلیندن اعتباراً یئنی تکنیک‌لرله دیزاینئرلیگه باشلامیش‌دیر. او دیزاینئرلیک ساحه‌سینده بیر چوخ درگی و کتاب‌لارین قابیق و ایچ صفحه دیزاین و دوزنلمه‌سی‌ایله تجربه قازانمیش‌دیر. اونون گرافیک دونیاسیندا ماراقلاندیغی اساس بؤلوم پست مدرن هنر ائتگی‌سی آلتیندا اورتایا چیخان Appropriation تکنیکی‌ایله پوستر دوزنله‌مک‌دیر و سونوندا بو آماج اوزره بؤیوک بیر باشاری الده ائتمیشدیر. او ایلک دفعه اولاراق ایران‌دا یاراتدیغی پوستر دیزاینی‌نین حقینده دئییر: پست مدرن هنر آنلاییشیندا هر شئی‌دن بیر بدیعی اثر یاراتماق اولار و من ده بو هر شئی‌یه بیر شئی آرتیرمیشام[۲].
اونون یاراتدیغی بدیعی پوسترلر چَکیلیش یوخسا ثبوت سوره‌سینده پوزولان، زده‌له‌نن، هده‌له‌نن، ایشیغین آز یا چوخلوغوندان یانان و باشقا چئشیدلی نه‌دن‌لر اوزوندن استفاده اولونمایاجاق دوروما دوشَن فوتوشکیل‌لر و فوتولئنت‌لردن یارانیر. او بو فوتوشکیل و فوتولئنت قیرینتی‌لارینی فوتوگراف آتولیه‌لری‌نین زیبیل قاب‌لاریندان ییغیر و اونلارین اوزرینه بیر اؤزل و دَرین آنلام‌لی پوئتیک یا فلسفی سؤز، جمله و شعر آرتیرماق‌لا اونلارا یئنی حیات وئره‌رک درین معنالی بیر بدیعی اثره چئویریر. اؤز دئدیگی کیمی اونون بو ایشی‌نین سایه‌سینده دَیَرسیز بیر زیبیل کیمی گؤرونن نسنه‌لر بدیعی بیر اثره چئوریله‌رک یئنی کیملیک قازانیرلار. ماراقلی‌سی بو کی اونون یاراتدیغی و دوزنله‌دیگی پوسترلرین سؤزلری آذربایجان تورکجه‌سینده اولاراق بیر چوخو آذربایجان (گونئی و قوزئی) شاعرلری‌نین شعرلریندن بیر پارچادیر و ان چوخ رامیز روشن و ملیحه عزیزپورون شعرلری گؤرونور پوسترلرده. هر پوسترین اوزرینده یازیلان سؤز و شعر چوخ بؤیوک بیر دقت و حس‌له سئچیلیر و اونون تصویری‌ایله اویغون اولاراق بیر بدیعی کومپلکسه دؤنوشور. زهره خانیم بو باشاری‌نین الده ائتمه‌سی اوزره اؤز استعداد و چالیشمالاریندان علاوه، اوستادی؛ دوکتور بابک آزادی‌خواهین یول گؤستَرمه‌لری‌نین ده بؤیوک تأثیری اولدوغونو هر زمان وورغولاییر.
اونون پوسترلری‌نین باشیندا «کیملیک» پوستری دورور. بو پوسترده قارماقاریشیق بیر گؤرونتو وار. اوزرینده چوخلو جیزمالار و یاری‌دان چوخو محو اولان بیر اوشاغین اوز تصویری گؤرونور. دیزاینئر بو قارما- قاریشیق گؤرونتویه تایپوگرافی تکنیکی‌ایله داها آرتیق قارما- قاریشیق‌لیق وئریب. او تصویرین اورزینده «KİMLİK» سؤزونو یازدیغیندان علاوه، IDENTITIY سؤزونو دوزونه، ترسینه و آلت- اوست یازیب آرتیرماق‌لا داهادا چوخالدیب اونون قارما- قاریشیق‌لیغین. تاماشاچی بو پوستری گؤرونجه ایستر- ایسته‌مز دونیا اوزره کیملیگی قاریشدیریلیب اؤزلوگوندن اوزاق سالینان انسان‌لار، خلق‌لر و ملت‌لری دوشونور. بیزه بو پوستر ایران‌دا یاشایان تورک‌لر اؤزل‌لیک‌له آذربایجانلی‌لارین قاریشیق‌لیغا دوشوب بؤلوک بؤلوک اولان کیملیگین خاطرلادیر.
دیگر بیر گؤزل و نیسگیل‌لی پوسترینده باشی قوپولوب قیریلمیش بیر قیزیل گول بوتاسی گؤرونور. اوزرینه آرتیریلان یازی اولماسا چوخ عادی و کیفیت‌سیز بیر فوتوگراف قیرینتی‌سی‌دیر آما اوزرینده یازلان سؤز اونا بام باشقا بیر کیملیک و تأثیر وئره‌رک اونو یئنی و بدیعی بیر اثره چئویریر. یارادیجی خانیم بو فوتوگرافین اوزرینه بو شعری آرتیریب: Bu güllə çağında lütf edirsən açırsan gül (بو گولـله چاغیندا لوطف ائدیرسن آچیرسان گول). بو سؤزله فوتوگراف‌دا اولان گؤرونتو انسانین جانینی سیزلادان بیر نیسگیل اویادیر. بوتون دونیا جغرافیا و تاریخینده باش وئرن ساواش‌لار و بیر گول کیمی گولـله‌لرین سایه‌سینده باش‌لاری قیریلان انسان‌لار اؤزل‌لیک‌له اوشاق‌لار…
به نقل از «آوای تبعید» شماره ۲۳
[۱].bax: Levinson, 1980.
