رقیه کبیری؛ دست دیلبر
رقیه کبیری[۱]
دست دیلبر
اؤلوسونو آستاجا یئردن گؤتوروب، ائوه گتیریم دئیه چؤرک سبدینه قویدوم. ساغ-سولوم، آشاغی-یوخاری ضدشورش پلیسی ایله دولو اولسا دا، اؤلوسونو یئرده بوراخاسی دئییلدیم. اؤزوندن علاوه، اینجه قانادلارینین رنگ‌لرینه گؤره اونون اؤلوسوندن واز کئچه بیلمزدیم.
هانسی روزگار اونو گتیریب بورا آتمیشدی، بللی دئییلدی. پیادا یولوندا کورلار اوچون دوزولموش ساری موزاییک دؤشه‌مه‌نین اوزرینده بؤیرو اوسته دوشموشدو. کؤلگه‌سی ده رنگلی قانادلارینین آلتیندان موزاییکین اوستونه سَریلمیشدی. قانادلارینین قرینه قهوه‌‌یی خال‌لارینین گؤزل‌لیینی گؤردویوم آن اونون اؤلموش اولدوغونا بر‌خود اولمادیم، دئدیم بلکه بو کپه‌نک ده تبریز جماعتی کیمی ضدشورش پلیسی گؤردوکده چاش-باش اولوب، ساری موزاییکی گونه‌باخان ایله دَییشیک توتوب. اؤز فیکریمه گولمه‌ییم توتدو. آمما قورخدوم روبوت کیمی شیشه قالخان‌لارینین دالیندا قارد توتموش پلیس‌لر کیریخب، منی پلیس احوالاتینا گولن بیر عصیانچی یئرینه قویوب سیلاحلارینی منه ساری نیشان توتسونلار. اونون اوچون گولمه‌دیم، حتی دوداغیمی بئله قاچیرتمادیم. گولوش عصیان آنلامیندا اولماسا دا، هئچ بیر عاغیللی آدام تپه‌دن دیرناغا سیلاحا بورونموش پلیسین اؤنونده گولمز. هله بیلسه‌یدیلر چؤرک آلماق ماهاناسییلا زنبیلی قولوما سالیب، اونلاری یاخیندان تاماشا ائدیم دئیه ایکی کند مسافه‌سینده یول گلمیشم … یوخ!… آللاه گؤرستمه‌سین او گونو! من کی بیر کاره دئییلم. ژورنالیستم؟ یوخ! یازیچییام؟ یوخ! ایشچییَم؟ یوخ! دانشجویام؟ یوخ!.. بس، دوستاق هارا، من هارا؟.. منیم کیمی ایل‌لر اؤنجه تقاعد اولموش بیر کارمندین تاماشادان باشقا ألیندن نه ایش گلر؟!
آیاغیم آلتینا باخماسایدیم، قبریستاندا قبیرلری آیاقلاییب کئچن کیمی اونو دا آیاقلاییب کئچه‌جکدیم. آنجاق فیکریم پلیس‌لرده اولسایدی دا، گؤزوم یئرده ایدی یوخسا اونون اینجه قانادلاری آیاغیم آلتدا اوغولوب، ساری دؤشه‌مه‌نین اوزرینه یاییلاجاق ایدی. گؤرمک همن دایاندیم. بیلیرم، بو هنگامه‌ده بیردن-بیره پیادا یولونون اورتاسیندا دایانماق، پلیس‌لرین دقتینی چکمه‌میش اولماز. ایسته‌دیم أییلیب اؤلونو یئردن گؤتوروم، سونرا اؤز-اؤزمه دوشوندوم: یئره أییلسم، پلیس‌لر کیریخیب، یئردن داش گؤتوردویومو ظنّ ائدرلر. آمما بورا تبریزدی، فلسطین دئییل کی من ده انتفاضه ساواشی اوچون یئردن داش گؤتوروب پلیسه ساری توللاییم. اوسته‌لیک، مگر پلیس کیمدی؟ اونلار دا ائله منیم کیمی آنالارین اوغول‌لاریدیلار دااا، تقاعد اولموش یاشلی‌لارلا ایش‌لری اولماز دئیه دوشوندوم.
ساغ-سولوما باخدیم. بیر آن نظریمه گلدی ساغ-سولومداکی پلیس‌لر قالخان‌لارین دالیسیندا قورویوب قالمیش قورخو شوالیه‌لریدیرلر. آمما بو شوالیه‌لر قورومامیشدیلار، دیپ-دیری، جانلی آدام‌لار ایدیلر. دایاندیق‌لاری یئرده قیمیلداییردیلار، بیر-بیرلریله دانیشیردیلار. حتی بیر- ایکیسی دقتله منی سوزوردولر. اونا گؤره احتیاط ائله‌ییب قفیلدن یئره أییلمه‌دیم. ساری موزاییک اوسته دیزه چؤکوب، اونلارا باخمادان چؤرک سبدیمی قولومدان یئره بوراخدیم. کپنه‌یین اؤلوسونو آستاجا گؤتوروب، سبدین ایچینده‌کی سنگکین اوزرینه قویدوم. کپه‌نک یئنه بؤیرو اوسته دوشوب قالدی. آدام اولسایدی، دئیردیم ناغیل‌لارداکی گؤزل کیمی شیرین یوخویا دالیب.
گؤیلومدن کئچیر بو کپه‌نک لاپ عشق رنگینده‌دیر، دئییم. عؤمورلرینده عاشق اولان‌لار عشق رنگی‌نین نه اولدوغونو یاخجی بیلرلر. عشق رنگی هردن اؤزل بیر رنگه چالار. قالیب هانسی واختدا، هانسی بیر حالدا عشقه یاناشاسان. حتی اؤزونه مخصوص لحنی ده وار بو رنگ‌لرین. بونونلا بئله عشق رنگینده‌دیر دئسم، بیله-بیله اؤزومو سالارام او دویغونون ایچینه. بیلیرم خیابان‌لارین بو وضعیّتیله عشق دویغوسو توتماز.
بیر نفر عصیانچی بئله خیاباندا گؤزه گؤرونمور. بونونلا بئله پلیس‌لرین گئیینیش‌لرینی، أل‌لرینده‌کی باتوم‌لارینی، باش‌لارینداکی دَمیر بؤرک‌لرینی گؤرنده، آدامین اوره‌یینه قورخو دامیر. آز قالیر آدامین آدی یادیندان چیخسین، هاندا قالسین کی عشقین رنگ‌لرینی دوشونسون. منجه اؤلوم رنگی ده عشقین رنگ‌لریندن بیریسی‌دیر.
عشقی چؤرک سبدیمده داشیماغا دئییل، ساعات میدانینی قورخو شوالیه‌لرینین محاصره‌سینده گؤردوکده نظریمه گلدی او هوندور بینانین باشینداکی ساعاتین عقربه‌لری ده قورخودان دایانیب‌لار. اؤز-اؤزومه دئدیم: قورخونون بالاسی اؤلسون!
قورخونون حیوان و آدام کیمی دوغماق قابلیتی اولماسا دا، منجه قورخونون دوغومو ویروس دوغومو کیمی بیر شئی‌دیر، نفس‌دن نفسه، سس‌دن سسه، الدن اله بولاشیب، یاییلار. قورخو آدامی أل‌به‌أل اؤلدورمز، آزجا-آزجا، تیکه-تیکه اؤلدورر. دوز دئمیش‌لر، قورخو اؤلومدن پیسدیر.
بیر-ایکی پلیسین منی گؤزآلتینا آلدیقلارینی حیس ائدیرم. یقین یئردن کپنه‌یی گؤتورمه‌ییم دقت‌لرینی چکیب. گؤره‌سن یئردن گؤتوردویوم شئی‌ین آنجاق و آنجاق بیر کپه‌نک اؤلوسو اولدوغونو گؤردولر؟
چالیشیرام سویوق‌قانلی گؤرونوم. اؤز-اؤزومه دئییرم: فیکر ائله أتدن دووار چکمیش بو پلیس‌لر بولوارلارین کنارینا أکیلمیش یام‌یاشیل شومشاد آغاج‌لاریدیلار.
شمشاد آغاج‌لاری سؤزونو ذهنیمده تکرار ائدیرکن سنگکین اوجوندان بیر پارچا قوپاریب آغزیما قویورام. پلیس‌لری گؤرمزدن کیمی پیادا یولوندان کئچیرم. بیر-ایکی آددیم اوزاقلاشمامیش اوشاق‌یانا بیر فیکیر عاغلیما چاتیر. گئری دؤنورم. بوتون شهامتیمی آیاق‌لاریمدا توپلاییرام. فیکریم اوشاق‌یانا اولسا دا، بؤیوک بیر ساواشا گئدن کیمی حسّیم وار. آددیم آتدیقجا ساواش میدانینا یاخینلاشدیغیمی حیس ائدیرم. میدانین اورتاسینا توپلانمیش پلیس‌لرین قارشیسیندا دایانیرام. پلیس‌لر ایسه تعجبله منه باخیرلار. بیری ألینی بئلینه آپاریب، باتومون دسته‌یینی سیخیر. قورخورام. او باتوم منیم آرتروزلو سوموک‌لریمین حسابینی بیریوللوق چوروده بیلر. اؤزومو سیندیرمیرام. کپنه‌یی آستاجا گؤتوروب اووجومدا اونا گؤرسدیب، یانیندا دوران پلیسین چیینینه قویوب، گئری دؤنورم. پلیس‌لردن اوزاقلاشیرکن بیر ده دؤنوب باخاماغا قورخورام. قورخورام او قورخو شوالیه‌سی کپنه‌یی چیینیندن یئره آتیب، آیاغی ایله اونون ألوان و اینجه قانادلارینی أزسین… قورخورام…
**
نئچه گوندور ساعات میدانی بیزیم قوروغوموزدادیر. قارامتیل پالتار گئیینمیش بیر قادین هئچ تلسمه‌دن پیادا یولوندان خیابانا آدلاییب، آستا آددیم‌لارلا میدانا ساری گلیر. عمومیتله شورش یاتاندان سونرا جماعت شورشه قارشی خدمت ائدن پلیس‌لری گؤرمزدن گلیب، یا دا گؤز اوجو اونلاری سوزوب یول‌لارینا دوام ائدرلر. هم‌قاطارلاریم کیمی من ده تعجب ایله بیزه یاخینلاشان قادینی گؤزدن قویمورام. قادین ایکی آددیم بیزه قالمیش قارشیمیزدا دایانیرکن ساغ طرفیمده‌کی هم‌قاطاریم دئییر: «ائله بیر بو قوجا-قاری قالمیشدی ایماله ائله‌مه‌سین!»
«بوشلا، پاتلیتیندن بللیدی آلزایمری وار، ائوینین یولونو آزیب، گؤرموسن گیژ تویوق کیمی والای وورور!» سول طرفده‌کی هم‌قاطاریم دئییر.
منجه قوجا آدام‌لارین آستا آددیم‌لاری حیات تجربه‌لریندن آسیلی‌دیر. انسان یاشا دولونجا یولون سونونا یئتیشمک اوچون هئچ تله‌سمز. قادینین یئریشیندن چوخ، قولوندان آسلانمیش حصیر زنبیل دقتیمی چکیر. یاخینلاشدیقجا زنبیلین اوزرینه توخونموش چیچک‌لر منه تانیش گلیر. ایچیمده عجیبه بیر دویغو قایناشیر. بو سویوق و قورخولو آتمسفرده او حصیر زنبیل اوزرینده‌کی چیچک‌لر، اعدام صحنه‌سینده اویونجاغی ایله اویناییب گولومسه‌ین بیر معصوم وارلیغی ذهنیمده جانلاندیریر. بیردن-بیره اوزاق بیر خاطره ذهنیمده آیدینلاشیب، او زنبلیبن تانیش گلدییی‌نین ندنینی خاطیرلاییرام. ایچیمده منی اینجیدن بیر نیسگیل اویانیر. بیر سفر شمالا گئدنده آنام صیغه باجیسی‌نین زنبیلینی امانت آلیب منه گؤرسدیب، اونون کیمی بیر چؤرک زنبیلی آلماغیمی تاپشیرمیشدی. او زنبیلین ده اوزرینده رنگلی چیچک‌لر توخونموشدو. شمال سفریندن گئری دؤندویومده، آنامین تاپشیریغینی اونوتدوغومو خاطیرلامیشدیم. سونراکی سفرلرده آنام حیاتدا دئییلدی اونون تاپشیریغینی یئرینه گتیریم.
قادین گلیب دوم‌دوز منیم قارشیمدا دایاناندا هویوخورام. حاضیر-یراق اولماق شورشه قارشی خدمت ائدن پلیس اوچون أن واجب أمردیر. بیردن-بیره هؤووشنه باشیمدان بدنیمه سوزولوب، جانیمی قیزیشما باسیر. ساغ-سولومداکی هم‌قاطارلاریم کیمی ألیمی بئلیمدن ساللانمیش باتوما آپارماق ایسته‌سم ده، اونون بارماغینداکی دست‌دیلبر اوزویو گؤرونجه ندنسه ألیم سوستالیر. بیلمیرم ایچیمده اویانمیش نیسگیل، یوخسا اونون آستا و اینانجلی آددیم‌لاری ألیمین سوستالدیغینا سبب اولور، آنجاق قادین دیک-دیک گؤزومه گؤز تیکنده هؤووشنه‌م آرتیر. اولمایا انتحار کمربندی وار، اولمایا بو قادین زنبیلینده أل بومباسی داشیییر دئیه دوشوندویومده ثانیه آخاری زنبیلین ایچینه گؤز آتیرام. قاتلانمیش بیر سنگک گؤردویومده آزجا راحاتلاسام دا، انتحارکمربندی دوشونجه‌سی عاغلیمدان چیخمیر.
قادین ألینی زنبیل ایچینه سالیب بیر شئی گؤتورورکن ساغ-سولومداکی هم‌قاطارلاریم باتوم‌لارینی، منسه پلیس قالخانیمی یوخاری قالدیرماق ایسته‌دیییمیز آن، قادین اووجونداکی کپه‌نه‌یی ساغیمداکی هم‌قاطاریما گؤرسدیر.
هویوخموش کیمی اونون اووجونداکی کپهنهیه باخیریق. قادین دینمز-دانیشماز، رتبه‌سی یوکسلمیش افسرین پاگون‌لارینا اولدوز سانجان بیر ژنرال مثالی کپه‌نه‌یی منیم ساغ چیینیمه قویاندا، یئنه بارماغینداکی عقیق قاشلی دست‌دیلبر اوزویونه گؤزوم ساتاشیر. او ایسه کپه‌نه‌یی چیینیمه قویاندان سونرا گلدییی کیمی آستا و اینانجلی آددیم‌لارلا گئری دؤنوب، پلیس دسته‌سیندن اوزاقلاشیر.
یاناکی چیینمه قویولموش کپه‌نه‌یین قانادلارینداکی قهوه‌ای قرینه خال‌لارا باخیرام. کپه‌نک ترپنمیر. سولومداکی هم‌قاطاریم آلزایمر باره‌سینده دیل‌اوجو بیر سؤزلر دئسه ده، اونا قولاق آسمیرام. ساغیمداکی هم‌قاطاریم باتومون اوجویلا کپه‌نه‌یی چیینیمدن یئره سالماق ایسته‌دییینده ألجکلی ألیمی کپه‌نه‌یین اوزریینه قویوب، اونا مانع اولورام. او ایسه دئییر: «او قادینی تانیییرسان؟»
گؤزومو قادین گئدن پیادا یولا تیکیب، هم‌قاطاریمین سوالینی اؤزومدن سوروشورام: «من او قادینی تانیییرام؟»
«آدام چیینینده هئش زادین اؤلوسون داشیماز، اونو آت یئره!»
دئییرم: «بیر قوجا قادین نییه گرک بئله بیر ایش گؤرسون؟»
سولومداکی هم‌قاطاریم دئییر: «سؤز باشی تاپماجا ناغیل دئین سن، شرلوک هولمز فیلیم‌لرینه باخان سن، ایندی تاپماجانین جوابینی بیزدن سوروشوسان؟»
ساغیمداکی آرتیریر: «نه تاپماجاسی، نه ناغیلی؟ دلی ایدی، بی‌آزار دلی ایدی. بی‌آزار دلییه نه سؤز قاندیرماق اولار، نه ده قورخوتماق اولار. یولدان بیر آتلی کئچدی، قورتولدی، قادینی بوشلا، او اؤلونو ده چیینیندن سال یئره أز!»
«دوغوردان سن آلزایمره گؤره ده تاپماجا باشاریسان؟»
سولومداکی هم‌قاطاریما جواب وئرمیرم. آلزایمری اولان قادین، بلکه ده بی‌آزار دلی قادین قارامتیل بیر نقطه‌یه دؤنوشوب، محو اولونجا گؤزومله اونو تعقیب ائدیرم. قادین اوزاقلاشدیقجا، اونون زنبیلی‌نین چیچیک‌لریندن یارانمیش دویغونون چکیجی‌لییی ایچیمده آزالدیقجا کپه‌نه‌یین چکیسی[۲] آرتیر. بیر آن منه ائله گلیر کی، بو جانسیز کپه‌نک گئت-گئده آغیرلاشیب، چیینیمی ساغ طرفه آخیندیراجاق. اولمایا او قادین جادوگر ایدی! اولمایا بیر اؤلو کپه‌نک ایله منی سئحیرله‌دی!
قادین اوزاقلاشدیقجا اؤلو کپه‌نه‌یین آغیرلاشدیغینی حس ائدیرم. گؤزومو او محو اولان نقطه‌‌دن آییرا بیلمیرم. یئددی ایل بویو خدمت ائتدیییم گون‌لر تقویم صفحه‌لری کیمی واراقلانیر. بیزه وئریلمیش أمرلر، قوروق ائتدیییمیز میدان‌لار، خیابان‌لار، دانشگاه‌لار، اؤنوموزدن قاچان آدام‌لار، یئره ییخیلان‌لار، ییخیلیب قالخان‌لار، قیشقیریب باغیران‌لار، قالخان‌لاریمیزا توخونان داش‌لار، توستو، قان، سس، سس، سس، سس، سس… عجیبه دوشونجه‌لر ذهنیمده جوجه‌ریر.
سس قزئت‌لرین تیترینی اوخویور: أمرلری اطاعت ائدن بیر انسانین چیینی اؤلو بیر کپه‌نه‌یین آغیرلیغی آلتدا قانقرن اولوب قارالیب، چورودو… اؤلو بیر کپه‌نک میتوز بؤلگوسو ایله وظیفه‌‌سینی یئرینه یئتیرن بیر انسانین چیینینده یوزلرجه اؤلو کپهنهیه بؤلوندو… قهوه‌ای قویروقلو کپه‌نک انگلی قره‌داغ اورمانیندا أل توخونمامیش یارپاق‌لارا داراشیب، توخوم سالان کیمی، قهوه‌ای خاللی اؤلو بیر کپه‌نک ده صداقت ایله خدمت ائدن بیر آدام چیینینده یوزلرجه اؤلوم توخومو سالدی…
ذهنیمده عجیبه تصویرلر قایناشیر. یالنیز ژورنالیست‌لر دئییل، چیینیمده‌کی اؤلو کپه‌نک، شاعرلر، یازیچی‌لار، سناریو یازان‌لار و یؤنتمن‌لر اوچون اورتاق سوژه اولسا دا، آنجاق مؤلف‌لرین دوشونجه‌لری اورتاق دئییل. بیر یازیچی چیینیمه آغیرلیق ائدن تکجه بیر قهوه‌ای کپه‌نه‌یی مین بیر کپهنهیه دؤنوشدوروب، هر گئجه بیر ناغیل سؤیله‌ین شهرزاد کیمی کاراکتر یاراتماغا چالیشیر. بیر آیریسی چیینیمده‌کی کپه‌نه‌یی یوزلرجه زنجی کپهنهیه، منی ده ایپک یولونونون قاچاق یول‌لاریندان زنجی‌لری گتیریب، بغداد بازاریندا قول ساتان بیر آدام کیمی روایت ائتمک ایسته‌ییر.
بیر شاعر کپه‌نه‌یین قانادلارینداکی قرینه خال‌لاری پوزوب، یئرینه قارماقاریشیق، خیردا، بؤیوک رنگارنگ خال‌لار قویور. بیر سناریو یازان منی ده کپه‌نک کیمی اؤلدوروب، یئنیدن لابراتواردا بیزی بیر جوت روبوت کیمی یاراتماق قصدی وار. چیینیم اوجاق، اؤلو کپه‌نک ایسه منیم چیینیمه دخیل دوشوب، فیلمین سونوندا اؤلو کپه‌نک خورتلاییب، قانادلانیب اوچسون دئیه، بیر یؤنتمن من و چیینیمده‌کی کپه‌نکدن «زامانین مسیحی» آدلی سندلی فیلیم چکمک ایسته‌ییر.
موسیقیچی‌لر ایسه کپه‌نه‌یین قاناد چالماق سسی ایله منیم پوتونلاریمین سسینی نوتا آلیب، اوزرینه شعر قوشوب، موسیقی دستگاه‌لاریندا، فرقلی گوشه‌لرده سس‌لندیرمه‌یه چالیشیرلار.
طبیعت فتوگرافچی‌لاری، انسان فتوگرافچی‌لاری، حشره فتوگرافچی‌لاری، سیاسی فتوگرافچی‌لار و دوربین‌لرین فلاش ایشیق‌لاری … بوتون بونلارا رغمن شورشه قارشی خدمت ائدن پلیس‌لر کیمی نه اعتراض ائتمه‌یه حقیم وار نه سورغو سوال ائتمه‌یه.
رسام‌لارین بیری اؤلو کپه‌نه‌یین قانادلارینی جنتده گزه‌ن ملک‌لرین قانادلاری ایله دَییشدیریب، منی بوینوزلو بیر ابلیس بالاسی کیمی رسم ائتمکده‌دیر. بیر آیری رسام ایسه کپه‌نک‌لرین نئجه بیر وارلیق اولدوغونو دوشونمه‌دن بیزیم یئرلریمیزی دَییشدیریب، کپه‌نه‌یین بیر ألینه باتوم، او بیری ألینه قالخان وئریب، منیم اؤلومو کپه‌نه‌یین ساغ قانادیندا رسم ائتمک ایسته‌ییر و…
یالنیز ذهنیم دئییل، وجودومون دا دنگه‌سینی ایتیرمیش کیمی‌یم. گئت-گئده اؤلو کپه‌نه‌یین آغیرلیغیندان چیینیم ساغا لنگر سالمیش کیمی اولور.
گؤره‌سن من بو هنرمندلرین یاراتدیغی‌نین هانسییام؟ عاغلیمدان کئچن بوتون ژورنالیست‌لری، موزیسین‌لری، رسام‌لاری، فتوگرافچی‌لاری، شاعرلری و یازیچی‌لاری منیم کیمی أمرلره اطاعت ائدیب، سورغو-سوال حاق‌لاری اولمایان بیر مقامدا گؤرمک گؤیلومدن کئچیر. گؤره‌سن اونلار بو مقامدا اولسالار، نئجه بیر وارلیغا چئوریلرلر؟
ساغیمداکی هم‌قاطاریمین باتومو چیینیمه توخوندوغو آن دیسکینیرم. کپه‌نک پوتونلاریمین قاباغیندا یئره دوشور. نه ساغ هم‌قاطاریما باخیرام، نه سول هم‌قاطاریما. ألجه‌ییمی ألیمدن چیخاریب کپه‌نه‌یین اؤلوسونو احتیاط ایله اونون آراسینا بوکوب، قولتوق جیبیمه قویورام. کئشیک واختیم باشا چاتانا کیمی گؤزومو قادین گئدن یولا تیکیب،
تیکان اوسته آیاق‌یالین دایانمیش کیمی دایانیب، دست‌دیلبر اوزوک‌لری ایله اؤلو کپه‌نک‌لری دوشونورم.
ائوه یئتیشمک همین آنامدان میراث قالمیش صاندیقچانی آچیرام. آنامین یاقوت قاشلی، فیروزه قاشلی اوزوک‌لرینین اورتاسینداکی عقیق قاشلی دست‌دیلبر اوزویونو گؤتوروب جولو بارماغیما تاخیب، کپه‌نه‌یی اوزویون یئرینه قویورام.
قادینی یئنیدن گؤرمک اوچون صاباحدان هر گون او گئدن پیادا یولدا دایاناجاغام. بارماغیمداکی دست‌دیلبر اوزویومو اونا گؤرستمک ایسته‌ییرم.
به نقل از «آوای تبعید» شماره ۲۳
[۱] – دوغوم: ۱۳۴۱(۱۹۶۳) خوی
کتابلار: اوره‌ییم آغری‌ییر (حیکایه‌لر) – بو قاپی هئچ چالینمایاجاق (حیکایه‌لر)- ایچیمده‌کی قیز (حیکایه‌لر) – ائویم (رمان) – آنلاین یازیلار (حیکایه)- یئردن اوجا تورپاق(رمان)- دونیا قابار چالیب یولداش (حیکایه‌لر)- ساچاقدان آسیلمیش اژدها، چین سفریندن یازیلار (سفرنامه)- قوشلار داها قورخمورلار (رمان)- اؤزبکستان سفرنامه‌سی (سفرنامه)- مرّ آغاجی‌نین کهربا گؤزلری (رمان)- آجلیق باراتاسی (رمان)- ائندیم بولاق باشینا (یایلاق سفریندن یازیلار)- آگورادا یاندیرین منی (حیکایه‌لر)- هر قولاغیمدا بیر قیزیل آلما(حیکایه‌لر)- دوشرگه (رمان)- خیالباز قورقور (اوشاق ناغیلی)
[۲] چکی: وزن.
