قشقایی تورکجه‌سیندن بیر نثر نمونه‌سی
قشقایی تورکجه‌سیندن بیر نثر نمونه‌سی
ایسا دوغانلی
وتن گل بئله گئدلیم
اوزون بیر متلینگ ایلک بؤلومو
(قاشقایی دیلجی لرینینگ اورتاق باخیشینا دایاناراق، ایندیکی تورک دیلینده اولمایان و گنللیکله آراب دیلینده ایشله نن بیتیم (حرف)لر، تورک آباجاسینا اویقون یازیلمیشدیر.)
گون قیزیل بیر قیژقیرراغا[۱] مینیب باتی‌داکی داغلارا دوغرو چاپیردی[۲]. قاراچوققا یئره سرَلنمیش اوزون بیر قارا گرمن[۳] تکین[۴] دینه داغینینگ روخونا[۵] برلمیشدی[۶]. ایگیرمی ارشین ایلری‌ده یاماجدان آششاغی اینن ساغ الی پاسلانمیش شام دمیریندن دوزلمیش اولان، سول قولو دا اولمایان اوجا بویلو گؤزلری آز چکیک اوزو سوموکلو[۷] چینگیز بیییق‌لی آلا ساچلی قیرخ یا دا یوز قیرخ یاشیندا اولان او کیشی، بکه[۸] ده آیری بیر کیشی بو آدی اونا باغیشلامیشدی. قاراچوققانینگ اگه‌سی[۹] اولان بیریسی. بو آددان خوشو گلن، اوندان آنگلایان، آرخاسینداکی قارالیغی تانییان بیری. آدی جوممورودو آنجاق قاراچوققا اونا دمیرلگین[۱۰] دئییردی.
دمیرلگینینگ بارماغینداکی اوزوگونگ ساری قاشینی نئچچه ایل اؤنجه پئکین’ده[۱۱] اؤلدوردوگو بیر خورتلانینگ[۱۲] الیندن قاپمیشدی. اوزوگه باخدیغیندا، قیرخ ایل اؤنجه اورومچو’دا آناسینینگ قارینیندا اؤلدورولن گؤگچک آدلی قیزی گؤروردو. سئوگیلی‌سی اولابیلن بیر اویقور قیزی! خورتلانینگ آدی اویچوی اولماسایدی دا چواچیو یا دا بونا بنگزر بیر زاد اولابیلیردی. بونا گؤره ده هئچ آدینی سوروشمامیش پیس کلله‌سینی قوپارتمیشدی.
جوممورونگ آت قویروغو باغلانمیش اولان ساچچی، ساققالینا دیزدیگی یمنی مونجوقلار، بویونوندان آسیلی قورد دیشی، سول قاشینینگ اوستونده بیر گؤگ[۱۳] چات تکین گؤزوکن درین یارا ایزی، یاشیل پارلاق گؤزلری، واردان آرتیق[۱۴] دا یوروینده قول_ قاناتیندان قووزانان اووسونلو [۱۵] سسلر، قاراچوققایی اونا قیسقاندیریردی.
بو اؤزللیکلرینگ هئچ بیریسی جوممورونگ کؤلگلیگی[۱۶] اولان یازیق قاراچوققا’یا پای اولمامیشدی، بیر تک سول الینینگ اولماماسیندان آییری!
اونونگ تک گؤزه گلن دگیشیک اؤزللیغی، جومموردان اونا پای اولان آت قویروغو ساچچی اولابیلیردی. یوخسا کیم سوسقون سولاق بیر قاراچوققا’یا قیز وئرردی؟ یئریینده[۱۷] یاستیلاشمیش بیر توسباغایا بنگزه‌ین، گون دوغاندا قورخودان باتینینگ قارانلیغینا سیغینان، گون اورتا چاغی آیاق آلتیندا ازیلن، گون باتان چاغی دا اوزانیب آنشیریق’آ[۱۸] سوررونن بیر یوخلوق!
جوممور آنجاق قاراچوققا کیمین دوشونموردو تابی[۱۹]. ایگیرمی یا دا یوز ایگیرمی ایل سوسوب دا جانقالالی[۲۰] بیر یاشامی اولان اگه سینینگ آیاغیندا سوررونن قاراچوققا، جوممورونگ تانیدیغی انگ هالقیشلامالی وارلیق ایدی. او گرچک بیر یولداش، گؤوه نیلیر بیر قولداش، قورخماز بیر آرخاداش ایدی.
قیرخلار ایل یولدا اولان، ساواشدان ساواشا، باریشدان باریشا دوشن بیر دوغانلی ساربازی’نینگ[۲۱] آیاغیندا سوررونمک، هئچ ده قولای بیر ایش دگیل ایدی.
گون ایشیغی گؤرمه‌ین یوزلر ایل سور‌ن گوندوزلرده، قارانلیق گؤرمه‌ین سون‌سوز گئجه‌لرده، هئچ آخمایان چاغلارینگ[۲۲] قوشقولو دورقسانمالاریندا جوممورو یالینقیز بیراخماماق، زامانینگ انگ دار دیلیملرینده دونوب قالمیش اولان یاریمچیلیق سؤزلری آختاریب بولوب بوتونلشتیرمک و بونلارا بنگزر مینگلرجه اینانیلماز چتین‌لیکلره دایانماق قاراچوققادان باشقا، کیمینگ الیندن گله بیلیردی؟
سون گونلرده سارباز[۲۳] گئجه لرینینگ قارانلیغیندان بسله نن آلتان قارانتی’یا[۲۴] آشیق اولدوغونو دا، باشینداکی دردلره آرتسایدینگ، قاراچوققا’نینگ ایشینینگ ناغارزا[۲۵] چتین اولدوغو آچیقجا آنگلاشیلیردی.
آلتان خاتین! سارباز گئجلرینینگ قاران‌لیغینی یئر اوزونونگ انگ گؤزل قاراسینا بویایان قارانتی. تانیدیغیمیز آل’اینگ آناسی، آللاق’اینگ قیزی. آنجاق …
آنجاق قاراچوققانینگ گؤزونده‌کی آلتان، بو یاخین‌لیقلاردا بیتمیردی! اونونگ دوشله دیگی آلتان قاراباسانا بنگزر بو قوشقولوقلاردا[۲۶] قاباریردی:
‘‘دوداقلارینینگ آراسیندا یوز مینگ قیزگلینینگ[۲۷] ترچیک[۲۸] سیجاق‌لیغینی آرماغان ائدبیله‌ن خاتینیم! دؤشلری قارابولاق’ینگ[۲۹] سرین سولاریندان دولوقسانمیش، گونه ایشیق امیزدیر‌ن قارانتی!
دینه داغینینگ تک وارلیق ندنی! قارانتیلارینگ انگ چکیجی‌سی، بوتون قاپپیلارینگ آرخاسینداکی گیزلم[۳۰]، سَویشمه نینگ قوتسال قودوزلوغو! آه آلتان! نیجه بیر کیشی سنی گؤرسون ده ارککلیگی باش قویوب داغلارا گئدمه‌سین؟ ندن اؤلوب ده سنده ایتمه‌سین؟ باشلامادان بیتمه‌سین، ندن یانار گؤزونگده آلیشیب[۳۱] دا توتمه‌سین؟
اودون منیم[۳۲] اوجاق سن اول! سوگی منیم قوجاق سن اول! قارا’نگ منیم آل’ایم سن اول! یول‌چو منیم، یولوم سن اول! توتوش گه[۳۳] دادیما یئتیش! سینینق بئلیمده سن بیتیش! قویما ایشیقدا من ایتم! گولومسه قویما من بیته‌م! گئجنگ‌ده …’
سون بو سؤزلری اوجا سس اینن سؤیلمیش اولمالی ایدی کی، یاماجدان اینرکن آرخایا باخیب اونو ایگیرمی ارشین گئریده اوچورومونگ کمینده قوشقو[۳۴] قوشماقدا گؤر‌ن جوممور، اوجادان قاققیلاییب دئدی:
_ گل آوارانینگ[۳۵] بیریسی! دوروب هارا باخیرینگ؟ ایتم بیتم توتم اؤتم خان! آیاغینگ سیگریلسه آلتانی بیراخ، آتاسی آللاق دا سنی قورتاراماز قوردلوتنگ’اینگ[۳۶] دیبیندن! این آششاغی! بیرآزدان گون باتاجاقدیر. من ده آلما دره‌سینده[۳۷] دونقوزلارینگ کئشیگینی چکه جگیم. اوندا سن ده گومم اول[۳۸] گئد ویلوولوغونگونگ [۳۹] آردیندان! هارادان سنینگ ده بئله هرگلی اولدوغونگو بیلجگیدیم من؟ ایندیدن الینگه آلیب میرت_ میرت[۴۰] ائتمه قارداش! قوی گون باتسین!
سنینگ گونونگ منیمکیندن ده یامان‌دیر یازیق!
گل!
گل قوربان اولدوم سنینگ او اوزون بله[۴۱] قارا سئهسینگ[۴۲]دارینگا!
جوممورونگ بو تیکان‌لی[۴۳] دیلینه باخمایاراق، قاراچوققانینگ گؤردوگو انگ آرری دوررو اورکلردن بیری، بو کیشینینگ جاناغیندا چیرپینیردی. اونونگ آجیقلی و شوخلوقباز[۴۴] دیلی، باشدان گچیرتدیگی مینگلرجه، بکه ده یوز مینگلرجه آجیماسیز ساواشلادان دانیشیردی. تؤکولن قانلار، اوچوشان جانلارینگ، گرچک یا دا شوخلوق اولدوغو بیلینمه‌ین گچیجی ساواشلار و باریشلارینگ، بیراخدیقلاری ایزلر، بو دیلده بللی‌ایدی.
انگ[۴۵] آزیندان او دا بیر کشه[۴۶] آشیق اولوب بئله گونلرینگ ناغارزا بئیین اوچوروجو اولدوغونو بیلیردی. نادیر شاه’اینان هیند’ا گئتدیگینده، هازارا تورکلریندن اولان بیر گؤزو چکیک ساچچی قارا اون سککیز یاشار قیزی کیشمیر یایلاقلاریندا قوززو اوتاریرکن گؤرموشدو. بابیرلارینگ دا تورک اولدوغونو بیلدیگینده، ووروشماقدان چکینیب هازارا یارینا ساری گئری دؤنمک ایسته میشدی. جئبهه‌یه دال چویردیگینده ساغ قولو دمیر دؤشلوگو اولان بیر فیل’اینگ لپپی[۴۷] آلتیندا ازیلیب قوپموشدو. او آشیق‌لیق جوممور ایچین باشدان گچیرتدیگی انگ قارماشیق یاشانتیلاردان بیری‌ایدی.
قاراچوققا جوممورونگ اونونگ دوشلرینی سئزدیگیندن اوتانیب گئجه باسان بیر دوش لگین[۴۸] سوزولرک یاماجدان آششاغی سورروندو. قارا ساققیز ساچچا بولاشان تکین جوممورونگ آیاغینا یاپیشدی. اوزونه باخیب بیر گولومسه‌دی. دوداق‌سیز اولدوغو ایچین اوزونده هئچ بیر دگیشیک‌لیک گؤرونمه‌دی آنجاق جوممور قوشقولارینی ائشیتدیگی تکین گولومسه‌مه‌سینی ده سئزدی.
اگیلیب بیر اووج تورپاق گؤتوروب باشینا سپدی:
سن اوستونده سورروندوگونگ بوتون یئرلر، منیم وتنیمدیر قارا یولداشیم! سئوگینگی ده آنگلاییریم.
جوممور ایچین چوخ اوزاقلاردا یوو ، ائله بو یاریم سانییه لیگینده‌کی قوشا[۴۹] دونیادا چوخ داها دینج بیر یاشام آخماقدایدی.
آسلی’یا بنگزر آدی اولان سئودیجه گی او دونیانینگ انگ گؤزل قیزی‌ایدی. قیزینگ اوچ ممه‌لی اولدوغو یا دا سویشیرکن جوممورو دیشله‌ییب[۵۰] یارالاماسی هئچ ده گؤزه ترس گلمیردی بو دونیادا. قوپ‌راق’دا[۵۱] بوتون خاتینلاردا اوچ ممه وارایدی و سویشیرکن ارککلری دیشله ییب یارالاماق بیر دب[۵۲] ساییلیردی.
ایشینگ گولونج بیر یانی دا وارایدی؛ قاراچوققاینان جوممورونگ بیرلیکده لیگی آنجاق ایککیسینینگ ده سایمان آدلی بیریسینینگ کؤلگه‌لری اولدوقلاریندان قایناقلانیردی. قوپراقدا بیر گون یئرینه ایککی پارلاق اولدوز گؤگده گؤرونوردو.
آنجاق دونیادان قوپراغا بیر چاغیراق[۵۳] آرا واریدی. چاغیراق ندیر؟ سوروشسانگیز، ایککی قوشا دونیانینگ آراسینداکی چاغ_ بویوت’او اؤلچمک ایچین اورتایا قویولان بیر اؤلچودور، دئیه ریم.
یاماجدان آششاغی سوزولرکن، قاراچوققا جوممورونگ دوشوندوکلرینی آچیقجا اوخویابیلیردی:
‘منیم یاشامیم بورادا آنگلام بولور؛ تورپاغیم بورادیر، یوردوم، یووام [۵۴]، ایچینده دوغولدوغوم، اورادا ساواشیب اؤلدوردوگوم، اؤلدورجگیم، اؤلدوروله جگیم یئر بو گؤگده‌کی گؤگکوررا’دیر[۵۵].’
اینه رک بیر قایادان بارماقلارینا بولاشان تورپاغی توخ[۵۶] قوخخولایاندان سونرا دیلینه سوروب اوتقوندو[۵۷].
_ دئییریم قارا اوغول! سنجه تورپاقدان داها گؤزل قوخان داها یئمه‌لی اولان باشقا بیر زاد[۵۸] دا وار می؟
سونرا اوزون بیر قاققیلتینینگ[۵۹] آردیندان دئدی:
«بیزیم تورپاقلاریمیزا گؤز تیکنلر ده بونو بیلیرلر تابی[۶۰]!»
سول آیاغینی بیر گَون[۶۱] ریشه‌سینه دایاندیریب ساغ آیاغینی برکیتدیب گولومسه‌دی:
«من یالایان تورپاغینگ دادینا شام دمیری ده قاریشدی! بو دا توزونونگ دوزو اولسون قارا جان!»
جوممور دینچی بیری اولمادیغی تکین، هئچ بیر دوشونجه‌یه ده باغلی دگیلیدی. سارباز کندینده هئچ بیر تاپیناق، کنیسه، مسجید یا دا گیزلی بیر تاپینماق اورتامی یوخودو.
کندینگ تک قوتسال وارلیغی بیر پالید[۶۲] آغاجی ایدی. نئچچه یوز یا نئچچه مینگ یاشار اولدوغو دا قوتسال اولدوغو تکین بیر گیزلم ایدی.
آنجاق قاراچوققا’گیل آچیقجا بو آغاجینگ ندن قوتسال اولدوغونو بیلیردی. آغاجینگ کونداسی[۶۳] سارباز تورپاقلاریندا اولسایدی دا، ریشه‌سی[۶۴] آلتداکی دونیادان، ارلیکخان’اینگ[۶۵]قارانلیق دینجلیگیندن بسله‌نیردی.
دوغانلیلار بیلر بیلمز بو آغاجا اووسونلو پالید[۶۶]دئییب، دیلک توتوب دال بوداغینی پارچا بزلری اینن بزه ییردیلر. دیلگی اولان بویالی بز پارچاسینی بوداقلارا باغلایاندا، پارچانینگ دیلیندن بئله بیر آساناک[۶۷] دا اوخویوردو:
اووسونلارا بوروندوم
دالدان دالا سوروندوم
یورقون بیر دیلگیدیم
گؤگ تانگرییا گؤروندوم
آغاج دا بئله بیر آساناکی اونونگ قارشیلیغیندا سؤیله ییردی:
بزه دینگ بزه منی
بیله دینگ سؤزه منی
آرزیلارینگ آریلسین
گتیردینگ گؤزه منی
بونو دیلگی اولان آدام هئچ ائشیتمه‌سه ده اورگینه بیر دینجلیک قونوب گؤزلری ایشاریردی.
کندده نئچچه کشه چوو [۶۸] دوشموشدو، پالیدینگ یاخینلیغینداکی دلیک، خودانینگ اوباسینا گئدن یولونگ گیریشی‌دیر. بو دلیگه یاخینلاشانی دا قارا بیر ییلان سانجیب جانی چیخمامیش اونو اوتور!
دیرره، کندینگ دلی‌سی ده آخشاملار آغاجینگ دیبینه بیر ییرتیق پالان آتیپ اوستونه اوزاندیقدان سونرا، دیرسگینه دایانیب اوزون بیر ترکه’یی[۶۹]دلیگه سوخاراق بو ییری[۷۰] هئچ ده کؤکونده اولمایان بیر سس اینن اوخویوردو:
قارینینگ آغراسین خودا[۷۱]! اوینگ کور دلیک‌ده‌دیر!
چؤپ سوخوروم گؤزونگه! بیچاغینگ ایلیکده‌دیر!
…
دلی اولدوغو ایچین، هئچ کیمینگ ده اوندا ایشی اولمازدی.
آنجاق یاریمچیلیق بیر دمیر آدام ایچین خودانینگ نه اولوب اولمادیغی، یا دا بیر دلینینگ گؤزوندن نیه بنگزدیگی هئچ ده اؤنملی بیر قونو اولامازدی.
جوممور گئری یه دؤنوب باخدیغیندا اورتادوغودا دوغولدوغونو، هئچ اولوب اولمادیغینی بیله کسینلشتیره مدیگی خودانینگ چیرکین شوخلوقلاریندان بیری گؤروردو. قاشقایی یایلاقلارینینگ سرین جانا سینر گونلرینی قانا بولایان، اینگیلیسلری کنگر خلیجیندن[۷۲]قاشقایی یوردلارینا جالاییب دالدیران، سونرا ایرانینان ایراغینگ اوشاقیانا ساواشینی سالیب سککیز ایل اوتوروب سددامینان خومئینی’یه اوزاقدان باخیب، بکه ده قاققیلاییب گولن، ساواشدان سونراکی ایراغی دا اودا چکیب سددامی سیچان کیمین دلیگه سوخوب بوغان، خودا اولامازدی. بو خودانینگ یئرینه اوتورموش اولان بیلینمزلیک، کیم نه بیلیر بوندان سونراسی ایچین نه اویونلار بزیه بیلیردی؟
سونگراسی دا وار…
[۱] اوزای گمی‌سی\ خیزلی گئدن بیر افسانوی آرابا.
[۲] قوشتوروردو\ کوشتوروردو.
[۳] یئلن\ گچچی قیلیندان توخونان، ائنی ۱رشین اوزاماسی دا نئچچه ارشین اولان قالین دایاناقلی و سو گچیرمز قوماش.
[۴] کیمی\ گیبی.
[۵] زیروه‌سینه.
[۶] زیللنمیشیدی\ اوداقلانمیشدی.
[۷] کئمیکلی.
[۸] بلکی.
[۹] یئیه‌سی\ صاحیبی.
[۱۰] دمیره بنگزر\ تیمورلگین\ تیمور لنگ.
[۱۱] چین’اینگ باشکندی.
[۱۲] زامبی.
[۱۳] ماوی.
[۱۴] هر شئی‌دن چوخ.
[۱۵] افسانوی.
[۱۶] اؤگئی کؤلگه.
[۱۷] یوروینده.
[۱۸] دوغو’یا.
[۱۹] لابی\ تاپی\ تابی کی.
[۲۰] های کوولو\ اونلو\ سس‌لی و شوللوق.
[۲۱] اسکرینینگ\ ساواشچیسینینگ\ سارپ آز: برک آز.
[۲۲] زامانلار.
[۲۳] قاشقایی بویلارینینگ بیرینینگ اوتوردوغو کند. دینه داغینینگ اتتگینده، پادینا بؤلگه‌سینده اولان بیر تورک کندی.
[۲۴] شبح\ خایالت.
[۲۵] نه قادار.
[۲۶] شعرلیک.
[۲۷] ائولی‌لیک یاشینا یئنی چاتمیش اولان قیز.
[۲۸] تاززا\ تززه\تازه\ چیتیر.
[۲۹] دینه داغیندا چئشمه‌لی بیر بؤلگه آدی.
[۳۰] گیزَم\ سیر.
[۳۱] آلوولانیپ\ توتوشوب.
[۳۲] منَم (ائیمیر لهجه‌سین‌ده منیم دئییلیر).
[۳۳] گل.
[۳۴] شعر.
[۳۵] یازیق\ دربَدر\ دیدرگین.
[۳۶] دینه داغیندا درین و دار بیر دره‌ده یئر آلان بوزولونگ آدی.
[۳۷] سارباز کندینده بیر دره آدی.
[۳۸] ایتیل\ جهننم اول.
[۳۹] چالدیرماق\ اگله‌نمک\ هرگله‌لیک.
[۴۰] میرتلانماق.
[۴۱] قلمه بنگزر اینجه اوزون یووارلاق\ سارمایا بنگزر.
[۴۲] قارامتیل\ قاراشین.
[۴۳] دیکنلی.
[۴۴] شاخاجی\ شاکاجی.
[۴۵] ان.
[۴۶] کره\ کز.
[۴۷] فیلینگ آیاغی\ لپ: جاناوارلارینگ یاستی آیاغی. دوه لپپی. فیل لپپی. (شپ\ شپیک).
[۴۸] کیمی\ تکین\ گیبی.
[۴۹] پارالئل.
[۵۰] ایسیریپ.
[۵۱] دونیانینگ قوشاسیندا اولان ائور‌ن.
[۵۲] گلنَک.
[۵۳] جوممورونگ یاراتدیغی بیر اؤلچوت. زامان و مکانی بیرلیکده اؤلچن بیر اؤلچو.
[۵۴] یووام.
[۵۵] قاشقاییلارینگ تانگریسال اینانجینا گؤره، یئر کوره‌سی گؤگ’ده دولانان بیر گؤگ(ماوی) کوررا(کوره)دیر. آند ایچنده بیرچوخ زامان گؤگده‌کی گؤگ کوررا’یا یانی یئر کوره‌سی’نه آند ایچیرلر.
[۵۶] دویقون\ دویون قارین.
[۵۷] یوت‌دو\ اوتدو.
[۵۸] شئی.
[۵۹] قاهقاها\ کاهکاها.
[۶۰] لابی\ تاپی\ تابی کی.
[۶۱] بیر دیکه‌ن‌لی بوتا.
[۶۲] کستانئ.
[۶۳] کؤتوگو\ گؤوده‌سی.
[۶۴] کؤکو.
[۶۵] یئرآلتی دونیاسینینگ اگه سی.
[۶۶] تیلسیم‌لی کستانه.
[۶۷] بایاتی.
[۶۸] خبر\ شاییه.
[۶۹] ترکه: اوزون اینچه دال\ شیو.
[۷۰] ماهنی\ تورکو.
[۷۱] خودا: تورکلرینگ اینانجینا گؤره اربلرینگ الله’ی اولان یارادانینگ بیر آدی. \ کؤک اولاراق قودا و قوت سؤزجوکلرینه باغلی‌دیر\ ایراندا گنللیکله آللاه یئرینه خودا دئییلیر.
[۷۲] باسرا کؤرفزی.
به نقل از «آوای تبعید» شماره ۲۳
