شیوا فرهمند راد پایان (؟) ۱۴۰ سال کار با یک کتاب
شیوا فرهمند راد
پایان (؟) ۱۴۰ سال کار با یک کتاب
پس از ۱۴۰ سال، جلد آخر «فرهنگ لغات فرهنگستان سوئد» به چاپخانه فرستاده شد، و این خبر بازتابی جهانی داشت. نشریات معتبر جهان، از برزیل تا افریقای جنوبی و ویتنام، «آرته» فرانسه، گاردین انگلستان و «چاینا دیلی» در این باره نوشتند و به فرهنگستان سوئد تبریک گفتند.
تدوین‌گران این فرهنگ لغات در طول ۱۴۰ سال به ۲۴ هزار منبع رجوع کرده‌اند که قدیمی‌ترین آن‌ها همانا نخستین کتاب چاپی سوئد است، یعنی انجیلی که شاه وقت سوئد «گوستاو واسا» پانصد سال پیش دستور چاپ آن را داد.
گوستاو سوم، شاه دیگر سوئد بود که هنگام تأسیس فرهنگستان در سال ۱۷۸۶، از جمله مقرر کرد که «تدوین فرهنگ لغات سوئد نیز از وظایف فرهنگستان است.» بودجه آن پروژه می‌بایست از درآمدهای ادارهٔ پست و روزنامه‌های داخلی از نشر و پخش تبلیغات بازرگانی تأمین شود، و در آغاز فقط اعضای خود فرهنگستان موظف بودند مقاله‌های فرهنگ لغات را هم بنویسند.
اما همهٔ اعضای فرهنگستان مایل به این کار نبودند، زیرا که همه اهل زبان نبودند و گذشته از نویسندگان، پژوهشگران الاهیات و حقوق‌دانان و تاریخ‌دانان و… نیز در میان آنان بودند. کار چنان سنگین بود که اعضای فرهنگستان نتوانستند آن را ادامه دهند، کار رها شد، و نزدیک ۱۰۰ سال بعد در دههٔ ۱۸۸۰ دو استاد دانشگاه لوند Lund در جنوب سوئد آن را از سر گرفتند.
این فرهنگ لغات با «واژه‌نامهٔ فرهنگستان سوئد» که فقط یک جلد است و نحو و معنای واژه‌ها را به اختصار توضیح می‌دهد، تفاوت دارد. فرهنگ لغات سیر معنای واژه‌ها را از حدود ۵۰۰ سال پیش تا امروز، و نمونه‌های کاربرد آن‌ها را شرح می‌دهد.
نخستین جلد حاوی بخشی از حرف A در سال ۱۸۹۳ منتشر شد. از آن پس جلدهای گوناگون با حروف گوناگون الفبا به ترتیب منتشر شدند، تا آن که در اکتبر گذشته جلد حاوی حرف‌های Ä تا Ö درست ۱۳۰ سال پس از چاپ جلد نخست به چاپ سپرده شد.
علت صرف وقت زباد برای کار آن است که پژوهش دقیق زیادی برای هر واژه لازم است. برای نمونه برای واژهٔ «چشم» نزدیک به ۳ هزار نقل قول را بررسی کردند تا همهٔ اشکال و شیوه‌های بیان و معناهایی را که «چشم» در طول ۵۰۰ سال در آن‌ها به‌کار رفته استخراج کنند.
انتشار جلد آخر بدان معنی نیست که کار به پایان رسیده، زیرا که اکنون باید واژه‌های قدیمی را ویراست و واژه‌های تازه را افزود. اکنون کار با حرف A را از سر گرفته‌اند. برای نمونه واژه Acne را بگیرید که در آغاز کار در دههٔ ۱۸۹۰ وجود نداشت، یا Allergi که تازه در سال ۱۹۲۰ پدیدار شد.
واژه‌های دیگری هستند که مفاهیم تازه‌ای کسب کرده‌اند. برای واژه «آنتن» تنها معنایی که درج شده «شاخک حسی حشرات» است، زیرا که رادیو چند سال بعد از انتشار آن جلد پدیدار شد، یا هلی‌کوپتر وسیله‌ای آزمایشی توصیف شده‌است. همچنین مقاله‌های با اندیشه‌های قالبی درباره اقوام و جنسیت و شبیه آن‌ها هم باید بازویراسته شوند.
اکنون برآورد آن است که افزودن تنها ۱۰ هزار واژه به فرهنگ موجود لازم است، و پروژه‌ای هفت ساله برای آن در نظر گرفته شده، یا تا روزی که بودجه کفایت می‌کند. دو سال پیش وضع مالی بحرانی بود و فرهنگستان سوئد می‌خواست کار فرهنگ لغات را بخواباند، زیرا که بودجه آن تأمین نمی‌شد. این خبر اعتراض شدید پژوهشگران و زبان‌دوستان را در پی داشت. اما در ماه مارس ۲۰۲۲ خبر رسید که فرهنگستان سوئد کمک مالی کافی از نهادها و افراد داوطلب دریافت کرده‌است، از جمله از سوئدی‌زبانان فنلاند، و تحریریه فرهنگ اکنون ۱۰۰ میلیون کرون بودجه در اختیار دارد.
تعداد کارکنان این فرهنگ به‌تصادف نزدیک به تعداد سال‌های کار آن بوده‌است: ۱۳۹ نفر. همه کسانی که تا حرف R کار می‌کرده‌اند اکنون از جهان رفته‌اند. شیوه کار کم‌وبیش همان است که از آغاز بوده: نخست جمله‌های گوناگون از منابع موجود جمع‌آوری می‌شوند، که امروز به ۸/۲ میلیون جمله سر می‌زند. سپس از این جمله‌ها معنی واژه و شیوه بیان آن استخراج می‌شود. اکنون کار بازبینی و افزودن واژه‌ها به فرهنگ، سریع‌تر پیش خواهد رفت، زیرا که واژه‌های تازه مدت کوتاه‌تری رواج داشته‌اند و معناهای کم‌تری به خود گرفته‌اند. برای نمونه App [یا همان اپلیکیشن] را ساده‌تر از «چشم» می‌توان توصیف کرد، که به طول تاریخ در زبان وجود داشته.
مجموعه ۳۹ جلدی فرهنگ لغات فرهنگستان سوئد در ۲۰ دسامبر ۲۰۲۳ منتشر می‌شود. سال آینده قرار است یک جلد حاوی واژه‌هایی که دیگر به‌کار نمی‌روند منتشر شود. یک نمونه از آن‌ها Kamelopard (شترپلنگ) است که ترکیبی‌ست از شتر و پلنگ که زمانی به‌کار می‌رفت که واژه زرافه هنوز وجود نداشت.
زبان سوئدی با آن که زبان بزرگ جهانی نیست، واژگانی بسیار مستند و مدون دارد. این فرهنگ لغات، واژه‌های سوئدی را از سال ۱۵۲۱ تا امروز در ۳۹ جلد، ۳۳ هزار و ۱۱۱ صفحه، ۲ و نیم متر قفسه، و ۱۰۷ کیلو مستند و مدون کرده‌است. فهرست منابع آن ۴۰۰ صفحه است. برای آن که واژه‌ای در این فرهنگ درج شود باید دست‌کم دو مورد مصرف در دو منبع جدای از هم برای آن موجود باشد. در این فرهنگ ۵۱۱ هزار و ۹۶۰ مدخل و در مجموع ۷۷۸ هزار و ۴۲ نقل قول از ۲۴ هزار منبع گرد آمده‌است.
فرهنگ لغات آکسفورد انگلستان ۲۰ جلد است. زبان آلمانی فرهنگ لغات داشت، اما پول برای بازبینی آن وجود نداشت و تعطیلش کردند. فرهنگ لغات زبان هلندی ۵۰ جلد است و بزرگ‌تر از همه به شمار می‌رود.
واژه جنگل بیشترین ترکیبات را در فرهنگ سوئدی دارد؛ ۱۱۵۲ ترکیب، و این خود نشان‌دهنده جایگاه جنگل است در زندگانی روزمره مردم سوئد در طول تاریخ‌شان.
تمامی این فرهنگ در اینترنت به رایگان در دسترس است:
منبع:
https://www.dn.se/kultur/nu-ar-det-klart-svenska-spraket-vager-107-kilo
به نقل از “آوای تبعید” شماره ۳۸
